جشنواره ریفکین / رویاهای سلولویدی / فیلم وودی آلن ۲۰۲۰

جشنواره ریفکین فیلمی از وودی آلن دوست داشتنی است . این فیلم ساز به خاطر نبوغ و چگونگی رویاپردازی در آثارش نسبت به روابط ، مکان ها و زمان ها از جمله کارگردانان مهم تاریخ سینمای جهان است . این فیلم مجموعه ای از رویاهای دوست داشتنی شخص کارگردان است که به طرز خارق العاده ای به مخاطب عرضه شده  . آلن در فیلم «نیمه شب در پاریس» نشان داد بازی با رویای اگزیستانسیال را به خوبی بلد است و پرش زمانی به گذشته با وجود زندگی در حال را به طرز ویژه ای به نمایش گذاشت ، اکنون در فیلم«جشنواره ریفکین» شخصیت خود را متصور شده است . او از آثار سینمایی که دوست دارد حرف می زند : از «پرسونا» برگمن تا «همشهری کین» ولز و تصاویری از این فیلم ها را به صورت یک خواب بازسازی می کند .

یهودی دوست داشتنی

اولین نکته ای که باید به آن اشاره کنم این است که وودی آلن در همه آثارش از یهودی بودن خود دفاع می کند . آلن در مصاحبه ای خود را «یک بی خدای مبارز فرویدی» معرفی می کند اما به باور من او در حال شوخی با ما است . کمدی و درونمایه های آثار او تماما از هوش هیجانی و شخصیت طناز برخاسته اند . در واقع اعتراف به اسرائیل و یهودی بودن آلن تبدیل به یکی از نشانه های فیلم او شده . در «جشنواره ریفکن» نه تنها این اعتراف به صورت یک گفت و گو صورت می گیرد بلکه طرز زندگی شخصیت فیلم ، مورت ، که شدیدا نزدیک به مولف است این پیام را می رساند . هوش هیجانی مولف باعث شده تا خواب هایی که به صورت بازسازی سکانس های مورد علاقه آلن از فیلم های محبوب خود است تبدیل به یک ابژه در فیلم شود . در واقع سوژه فیلم همچنان مانند آثار گذشته آلن به روابط عاشقانه میان انسان ها می پردازد که خیانت و جدایی تا حد ساده انگاری تنزل یافته و آنچه مهم است وفاداری احساسی در یک رابطه است . اما ابژه ها در این اثر چه کاربردی دارند ؟

رویاهای آخرالزمانی

مورت و همسرش را می بینیم که با فاصله زیاد روی یک تخت خوابیده اند و رویا ساخته می شود . برداشتی از فیلم «پرسونا» برگمن بازسازی شده که همراه با بوق کشتی مسافربری و ظاهر شدن زن دوم خیالی پشت پرده است . این بازسازی به بیننده خیلی بیشتر از بازسازی او از «مهره هفتم» برگمن یا «از نفس افتاده» گدار می چسبد . چرا که به باور من آلن در تمام این سالها در رقابت با «پرسونا» بوده است . مرز میان واقعیت و رویا در فیلم «جشنواره ریفکین» با ساعت های بدون عقربه ای که از «توت فرنگی های وحشی» برگمن گرفته شده ایجاد می شود . همانگونه که این رویاها به عنوان اختتامیه فیلم به نمایش در می آیند فیلم ساز به رویاپرداز بودن خود اعتراف می کند و شخصیت خود را در فیلم بازسازی کرده است اما آنچه متن و خرده متن را در یک فیلم می سازد این است که مولف در یک رویا ، رویایی دیگر با مرزهای تازه ای  ایجاد کند . وودی آلن به خوبی این نوع فیلمسازی را بلد است و من فکر نمی کنم هیچ کسی مانند او برگمن را بشناسد . استفاده از کریستوف والتز به عنوان فرشته مرگ در بازسازی برداشتی از «مهره هفتم» عملی هوشمندانه است چرا که او قبلا اسکری مووی از مکس فون سیدو در جایگاه کشیش فیلم «جن گیر» ویلیام فریدکین داشته و بیننده جدی سینما چنین آثاری را خوب به خاطر دارد . در واقع آلن از دو پیرنگ سینمایی در فیلمنامه خود استفاده کرده است . اولی با محوریت ترس از مرگ که در همه آثار او مشاهده می شود اما در «جشنواره ریفکین» ماجرا بر سر عمر از دست رفته است . دومی حسرت او به خاطر عدم خلق فیلم هایی چون «پرسونا» ، «مهره هفتم» ، «همشهری کین» یا «ازنفس افتاده» است . این رویاها برای آلن دوست داشتنی راه دیگری جز باز برداشت از خودشان در مواجهه با مرگ مولف ندارند .

ترس از مرگ

همانگونه که جایی در فیلم همسر مورت به صورت کنایه می گوید : فکر نمی کنی دچار خود بزرگ بینی شده باشی ؟ آلن در این فیلم ترس از مرگ را بر دوش نه تنها شخصیت بلکه علاقه مندی اش به سینما و آثار محبوب خود می اندازد . او در جایی گفته بود که به گونه ای زندگی می کنم که هرجا مرگ حضور داشته باشد من آنجا نباشم . اما در «جشنواره ریفکین» مرگ را به طرزی که تراژدی آن احساس نشود و رویا در ذهن بیننده همچنان ادامه پیدا کند ، فراخوانده . آثار آلن نه به دلیل اهمیت در پرداخت به روابط ، میزان سن های خارق العاده یا بازی های اگزیستانسیال مانند اشاره او به «افسانه سیزیف» کامو بلکه همانگونه که در این فیلم به آن اشاره می شود به خاطر زندگی ارزشمند و مهم هستند .

نویسنده : علی رفیعی وردنجانی